Bu kitap 1919-1922 Türk-Yunan savaşının sona ermesiyle meydana çıkan koşullara, savaşın yarattığı büyük mülteci dalgalarına ve Ege’nin iki yakasında, diplomasi tarihinde ilk kez gerçekleşen, Zorunlu Nüfus Mübadelesi’ne odaklanan bir anlatı içermektedir. Bu esasında, Balkan Savaşları’yla başlayıp Yunanlar ve Türkler için Küçük Asya Felaketi, Mustafa Kemal’in zaferi, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ve laik rejimin inşasıyla nihayete eren yirmi yıllık bir savaşın sonudur. Olayları bizzat yaşamış ya da tanık olmuş insanların kayda geçmiş hatıralarından fragmanlarla dönemin talep ve fikirlerini ortaya koyan yazıların bir araya getirilmesiyle oluşan metinler, iki ulus için de önemli bir tarihsel âna ışık tutmaktadır.
I. Bölüm İlk Kusağın Anlatılarında Mübadele Çilesi
• Nikos Kazantzakis Ruhun Vatandan Ayrılması Zor, Çok Zor Bir Şey
• Garabet Aris Kalfayan Muşlu Ermenilerin Odysseia’sı ve Bir ‘İthaki’ Olarak Sira Adası
• Ali Rıza (editör Selahattin Bayram) Bir Muhacir Öğretmenin Hikâyeleri
• Sokratis Anisyadis Gümüşhane Huşili’den Drama’daki Sitagrus’a Μülteci Olarak Gelen
• Yeorgios Panayotu Alanya’dan Kıbrıs’a geldik
• Papaz İovakim Pesmatzoglu 14 Ekim 1922 Cuma, Isparta’mızdan Ayrıldık
• Elisavet Halivopulu 17 Ocak 1924’te Pazben’den Yola Çıkmıştık ve 2 Şubat’ta Trabzon’a Vardık
• Vasilis Deres Varasomuz’dan (Farasa) Muhacirliğe Çıkış, 14 Αğustos 1924
• Bulina Kosmidu “Lanet olsun Venizelos’a ve Bizi Getirenlere!”
• Kalyopi Papazoglu Ne Gesi Köyünü Özlüyor ne de Ata Evini, Köyü Dehşetle Hatırlıyor
• Aleksandra Konstantinidi “Bunlar Türk Değil, Gâvur!” Türk Mübadiller İçin Böyle Dediler
• Ekmel Molla Βir Mübadil Türk-Giritli 1950’de Girit’i Ziyaret Ediyor.
• Stilyanos Nikolaidis Eski Vatana Ziyaret
II. Bölüm Mübadele Dönem Basınındaki Yansımaları
• Mehmet Esat Serezli Mübadelede Dikkat Edilecek Önemli Noktalar
• Dil Memlekettir. Zorla Unutulur
• Muhacirler mi ya da Mübadiller mi
• Hacı Veli Aydın – Evangelia Balta Çetrefilli Mübadil Malları Meselesi
• Muhacirleri Barındırmak
• Yunanistan’da Mültecilerin Siyasi Entegrasyonu
• Filon Ktenidis Ata Topraklarını Ziyaret! Mübadil Pontuslular için Gerçekleşmesi İmkânsız bir Rüya
III. Bölüm Yeni Kuşakların Anlatılarında Mübadele.
• Popi Mupayatsi Borcunu Ödemek
• Oğuz Kallek Mübadelenin Acı Hatıraları
• Tanju İzbek Anneannemin Patikalarında Βenim Girit’im.
• Faruk Tuncay Eşek Kafalı Panayotis
• Quin Minasyan Gelibolu – Kefalonya Adası Kokinya Semti
IV. Bölüm Ekler.
• Ali Rıza Muhacir Muallimin Hikâyeleri
• Mehmet Esat Serezli Mübadelede Nazar-i Dikkate Alınacak Mühim Noktalar
• Yanis Hatzithanasoglu Siyaset Kurbanı Anadolu Rumlarına Karşı Husumet İnkâr Edilemez
• İstanbul’a Müretteb Mübâdillerin Millet Meclisine Takdim Eyledikleri İstirhâmnâmeleri Muhacirleri Barındırmak