'Cezmi', Namık Kemal'in İntibah'tan sonra kaleme aldığı ikinci romanıdır. Türk edebiyatında tarihi roman türünde yazılmış ilk eser kabul edilen Cezmi, aslında iki cilt olarak planlanmış ancak ikinci cildi yazılamamıştır. İkinci cildin yazılmayışını Mehmet Kaplan, iki değişik tarzda izah etmektedir. Namık Kemal'in Abdülhak Hamid'e yazdığı bir mektupta Cezmi'yi isteksiz kaleme alışı anlatılır: "Ne yazdığımı, ne okuduğumu soruyorsun. Hiç bir şey yazmıyorum veya tabir-i sahihi ile memuriyet hasebiyle evrak-ı resmiye yazıyorum. Tarih okuyorum, felsefiyat okuyorum. Cezmi'yi ikmal etmek kolay fakat gönlüm istemiyor. Mamafih yakında bitireceğim."

'Cezmi' romanında üç devletin tarihi hayatı vardır. Bunlar Osmanlı İmparatorluğu, İran şahlığı ve Kırım hanlığıdır. Eser 11 fasıl ve 44 kısımdan ibarettir...