Mai ve Siyah Halit Ziya? Uşaklıgil’in ilk önemli romanıdır. Halit Ziya’nın “onda hemen bütün ben varım, benim bir daha geri gelmeyecek olan emellerle, hülyalarla ve onların yanı başında hüsranlarla dolu olan gençliğim var” dediği roman, Servet-i Fünun kuşağının sanat ve edebiyat görüşlerini tartışması bakımından bir edebî manifesto olarak da değerlendirilir.

Genç bir şairin mavi hülyalardan siyah felaketlere düşüşünü anlatan Mai ve Siyah’ı, Türk romanının bu şaheserini, yazarının kaleminden çıktığı şekliyle, Handan İnci yayına hazırladı.

Mülkiye Mektebi’ni bitirdikten sonra matbuat alemine atılan Ahmet Cemil bir yandan büyük bir özenle ilk şiir kitabını hazırlamakta, öte yandan da gazete-matbaa patronluğu ve Erenköylü zengin aile kızı Lamia’yla evlenme hayalleri kurmaktadır. Ancak babasının ölümüyle Süleymaniye’deki mütevazı hayatı sarsılır: Annesi Sabiha ve kız kardeşi İkbal’in geçimini sevmediği kitapları çevirmek, tahammül edemediği çocuklara özel dersler vermek suretiyle sağlamak zorundadır. Hayallerle hakikatlerin çatışması hiç bitmez... Önce, Ahmet Cemil’in şiirleri eski sanat anlayışını savunanlar tarafından acımasızca eleştirilir; sonra, eniştesi Vehbi Bey kız kardeşini hamileyken öldürmekle kalmaz Ahmet Cemil’in de gazetedeki başyazarlığına son verir; nihayetinde, sevgilisi Lamia ise bir subayla evlenir.